Бидний амьдрал үргэлж өөрчлөгдөж байдаг. Залуу хосын нэг өрөө дулаахан гэр, хүүхэдтэй гэр бүл хөдөлгөөн ихтэй, олон өрөөтэй байр, хүүхдүүд тусдаа гарсан хойно тайван амгалан орон зай гээд, насны үе шат бүр өөр өөрийн гэсэн орон сууцны хэрэгцээ-г үүсгэдэг.
Гэвч ихэнх хүмүүс нэг л байранд бүх амьдралаа өнгөрөөж, өөрчлөгдсөн хэрэгцээндээ таарахгүй байгаа орон зайн зардал, арчилгаа, сэтгэл зүйн дарамт-ыг үүрч явдаг. Үүний шийдэл нь “Насан Туршийн Орон Зайн Дизайн (Life-Stage Housing Design)” юм.
Энэ нь үл хөдлөх хөрөнгөндөө хэт их зардал гаргалгүйгээр, амьдралын үе шат бүрт тохирсон, хамгийн үр ашигтай байрны сонголт, зохицуулалтыг хийх ухаалаг арга юм.
1. Амьдралын үечлэл ба орон сууцны стратеги
| Амьдралын үе шат | Хүний тоо, Гол үйл ажиллагаа | Орон сууцны хамгийн үр ашигтай загвар | Стратегийн гол зорилго |
| I. Эхлэл (20-30 нас) | Хүүхэдгүй хос/Ганц бие | 1-2 өрөө, Ойр орчимд ажил, чөлөөт цаг, үйлчилгээ төвлөрсөн. | Санхүүгийн хөрөнгө оруулалт/Хуримтлал |
| II. Өргөжилт (30-50 нас) | Хүүхэдтэй гэр бүл | 3-4 өрөө, Сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгт ойр байршил. | Боловсрол, Тав тух, Хүүхдийн хөгжил |
| III. Тайван Амгалан (50-70 нас) | Хүүхдүүд тусдаа гарсан хос (Empty Nesters) | 2 өрөө, Үйлчилгээний төв, эмнэлэг, байгальд ойрхон. | Зардал танах, Эрүүл мэнд, Хобби |
| IV. Үргэлжлэл (70+ нас) | Ганц бие/Хос | 1-2 өрөө, Шатаар явах шаардлагагүй (1-р давхар/лифттэй), Хамгийн ойрхон үйлчилгээтэй. | Аюулгүй байдал, Хялбар амьдрал, Ойр дотно байдал |
2. Үе шат бүрт тохирсон орон сууцны “Дизайн”
I. Эхлэл: Уян хатан байдал ба Хуримтлал (20-30 нас)
Хэрэгцээ: Ажил, нийгмийн идэвхтэй амьдралд ойр байх. Орон сууцны зардлыг багасгаж, ирээдүйн томоохон хөрөнгө оруулалтад бэлдэх.
- Дизайны зохицуулалт:
- Жижиг байр: 1-2 өрөөний байр нь арчилгаа багатай, дулааны болон засварын зардал бага байна.
- Байршил: Төвийн бүс эсвэл метро/автобусны буудалд ойр. Автомашин ашиглах зардлыг танах боломжтой.
- Санхүүгийн уян хатан байдал: Энэ үе шатанд байр худалдаж авах-аас илүүтэй түрээслэх нь санхүүгийн уян хатан байдлыг хадгалж, богино хугацаанд байршлаа өөрчлөх боломжийг олгоно. Хуримтлалыг хамгийн чухал зорилго болгох.
II. Өргөжилт: Байршил ба Функциональ (30-50 нас)
Хэрэгцээ: Гэр бүлийн гишүүдийн тоо нэмэгдэж, хүүхдүүдийн боловсрол, аюулгүй байдал нэн тэргүүний асуудал болно. Олон өрөөний хэрэгцээ үүснэ.
- Дизайны зохицуулалт:
- Байршил: Чанартай сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгт алхах эсвэл богино хугацаанд хүрэх зайд байх. Энэ нь хүүхдүүдийн сургуульд хүргэх цаг, зардлыг хэмнэх чухал хөрөнгө оруулалт юм.
- Орон зайн уян хатан байдал: Том хэмжээний байр худалдаж авч, цаашид хүүхдийн тоо нэмэгдэх эсвэл тусдаа гарахад уян хатан орон зайг өөрчлөх боломжтой байхаар тооцоолох. Жишээ нь, нэг өрөөг хоёр жижиг хүүхдийн өрөө болгох эсвэл хоёр жижиг өрөөг нийлүүлэх боломжтой загвар сонгох.
- Хөрөнгө оруулалт: Энэ бол амьдралын хамгийн том, ихэнхдээ сүүлийн үл хөдлөх хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтыг хийх хамгийн тохиромжтой үе юм.
III. Тайван Амгалан: Зардал танах ба эрүүл мэнд (50-70 нас)
Хэрэгцээ: “Хоосон үүр” синдром: Хүүхдүүд тусдаа гарч, олон өрөөний хэрэгцээ байхгүй болно. Том байшингийн засвар,цахилгаан дулаан гэх мэт тогтмол зардал болон татвар нь өндөр зардал болж эхэлдэг. Энэ үеэс эрүүл мэндийн үйлчилгээний ойр байдал чухал болно.
- Дизайны зохицуулалт:
- “Rightsizing” (Зөв хэмжээнд шилжих): Өрөөний тоог 2-3 болгон цөөлөх. Том байрыг зарж, хямд, жижиг байранд шилжсэнээр гарах илүүдэл мөнгийг (equity) тэтгэврийн хуримтлалдаа нэмэх.
- Байршил: Эрүүл мэндийн үйлчилгээ (Эмнэлэг, эмийн сан) болон өдөр тутмын хэрэгцээ (Хүнсний дэлгүүр) -т ойрхон байх.
- Сэтгэл санааны тух: Байгальд ойр, эсвэл өөртэйгөө ижил насны хүмүүстэй харилцах боломжтой орон сууцны хорооллыг сонгох. Энэ үеийн гол зорилго нь тайван амгалан байдал тул арчилгаа багатай, цэвэр агаартай байхыг чухалчлах.
IV. Үргэлжлэл: Аюулгүй байдал ба аз жаргал (70+ нас)
Хэрэгцээ: Гэр бүлийн гишүүнээ алдсан тохиолдолд ганцаардал болон биеийн хөдөлгөөн хязгаарлагдах эрсдэл нэмэгддэг. Гол нь аюулгүй байдал ба хялбар амьдрал.
- Дизайны зохицуулалт:
- Нэг давхарт амьдрах: Шатаар явах эрсдэлгүй, нэг давхрын орон сууц, эсвэл лифттэй байр сонгох.
- Универсал Дизайн (Universal Design): Хаалга, коридорын өргөн нь тэргэнцэр эсвэл тулгуур хэрэгсэлд багтахуйц байх, угаалгын өрөөнд унахаас хамгаалах бариул суурилуулах боломжтой байх.
- Нийгмийн оролцоо: Зардлаа танахын тулд үйлчилгээний төвд ойр жижиг байр сонгож, үлдсэн мөнгөөрөө (хуучин байраа зарсан үлдэгдэл) өөртөө таашаал өгөх аялал, хоббидоо зарцуулах. Гадна ертөнцтэй хялбар холбогдох боломж нь сэтгэл зүйн аз жаргалыг нэмэгдүүлдэг.
- Хамт олон: Хэрэв ганцаардалтай тэмцэж байвал, тэтгэврийнхний хамт олон амьдардаг жижиг хороолол эсвэл үйлчилгээтэй орон сууцыг сонгох нь зүйтэй.
Дүгнэлт: Ухаалаг сонголт – Урт насны үнэ цэнэ
Бидний амьдралын ихэнх зардал үл хөдлөх хөрөнгөнд төвлөрдөг. Насан туршийн орон зайн дизайн нь зөвхөн санхүүгийн асуудал биш, харин тухайн үеийн гэр бүлийн гишүүдийн тоо, үйл ажиллагаа, сэтгэл зүйн хэрэгцээг хангасан хамгийн аз жаргалтай амьдралын хэв загвар-ыг сонгох тухай юм.
Хэрэгцээгүй том байшинд илүү зардал гаргаж, арчилгаанд цаг заваа үрэхийн оронд, амьдралын үе шат бүртээ тохирсон “зөв хэмжээ”-ний орон сууцыг сонгож, үлдсэн мөнгө, цаг заваа өсөлт, боловсрол, эрүүл мэнд, аз жаргал-даа зарцуулах нь Насан туршийн орон зайн дизайн болон Ухаалаг амьдралын стратеги юм.
